Een fantastische longread over de trainer die Feijenoord in 1924 voor de allereerste keer kampioen maakte, de Engelsman Harry Waites. Zijn levensverhaal, gereconstrueerd door Jelle Simons, laat zien hoe oorlog, verboden liefde en een goede dosis bluf de club uit Zuid haar eerste kampioenstrainer bezorgde. Verplicht leesvoer voor iedere Feyenoordfan. Geschatte leestijd: 15 minuten.
Gullit, Been, Koeman, Koeman, Verbeek en Rutten lukten niet wat Harry Waites wel deed: kampioen worden
Het moet een apocalyptisch schouwspel zijn geweest. Bulderende explosies van de zwaarste artillerie ter wereld. Tienduizenden hysterische burgers die zich over volgepakte landweggetjes in veiligheid proberen te brengen. In de verte de havenstad Antwerpen; gehuld in de zwarte rook van haar brandende woonwijken en olieterminals.
Vanuit deze chaos wandelt de Engelse soldaat Harry Waites op 10 oktober 1914 Nederland binnen. Gevlucht naar het land waar hij jaren later als voetbaltrainer twee voetbalclubs voor het eerst kampioen maakte. Eén van deze clubs is nog steeds actief op het hoogste niveau; Feyenoord Rotterdam.
Ondanks zijn betrokkenheid bij het eerste kampioenschap van Feyenoord veroverde Harry geen prominente plek in de vaderlandse voetbalgeschiedenis. Vreemd eigenlijk, en ook wel zonde, want als er één trainer is die een kruisje achter zijn naam verdiend is het Harry Waites wel.
Het begin
Het verhaal van Harry Waites begint op een plek die de filosoof Friedrich Engels ooit omschreef als ‘het donkerste en rokerigste hol van Groot-Brittannië’: de Noord-Engelse industriestad Stockport. Hier ziet hij op 8 juni 1878 het eerste levenslicht, midden in de Industriële Revolutie. Hij moet in zijn jeugd geconfronteerd zijn met de keerzijde van de door stoom en kolen voortgestuwde vooruitgang. Smerige fabrieken, slechte hygiëne en stampvolle arbeiderswijken. Was je, zoals Harry, niet met een zilveren lepel in je mond geboren, dan eindigde je hoogstwaarschijnlijk aan de lopende band of in een kolenmijn.
Harry heeft echter andere plannen dan het slijten van zijn leven in een fabriekshal of mijnschacht. Op zijn 15e verlaat hij de industriegebieden van Noord-Engeland en vertrekt hij naar de marinebasis van Portsmouth. Drie jaar later, op zijn achttiende verjaardag, tekent Harry bij de grootste en machtigste marine ter wereld: The Royal Navy. Twaalf jaar dient hij op schepen met namen die de Britse suprematie op de wereldzeeën aan vriend en vijand duidelijk maken: Impregnable, Leviathian, Jupiter
In 1908 zit Harry’s actieve diensttijd erop en vestigt hij zich in Cardiff. Als reservist is hij nog niet helemaal van zijn oude werkgever verlost. De marine kan, in geval van oorlog, nog zes jaar beroep op hem doen.
Oorlog op komst
In de zomer van 1914 staat Europa onder hoogspanning. Na een Servische moordaanslag op een Oostenrijkse kroonprins hangt er een oorlog in de lucht, en niet zo’n kleintje ook. Op 28 juli barst de bom. Een Oostenrijkse oorlogsverklaring aan Servië zet een keten van militaire verdragen en allianties in werking en Europa in vuur en vlam. Groot-Brittannië houdt zich aanvankelijk afzijdig maar neemt het zekere voor het onzekere en mobiliseert haar strijdkrachten. Ook Harry, die op dat moment zijn laatste jaar als reservist volmaakt, moet zich melden op zijn oude basis.
De Duitse inval in het neutrale België maakt een abrupt einde aan de Britse afzijdigheid in het conflict. Een mogelijke Duitse overheersing van de Belgische kanaalhavens is een doemscenario waar niemand in Londen op zit te wachten. Op 4 augustus 1914 verklaart het Britse Rijk daarom Duitsland de oorlog. De ultieme ‘gamechanger’ in de geschiedenis van de wereld, Europa en het leven van Harry Waites is in gang gezet.
Harry Waites
De personele bezetting in de Britse landmacht laat aan het begin van de oorlog nogal te wensen over. Andere grootmachten beschikken sinds jaar en dag over de dienstplicht en kunnen in een mum van tijd een legermacht van miljoenen mannen op de been brengen. De Britten hebben deze luxe niet. Het eilandenrijk beschouwt de dienstplicht als een inbreuk op haar liberale tradities. Daarnaast vertrouwt de door zeeën omsloten natie van oudsher op haar enorme zeemacht voor de bescherming van de landsgrenzen.
De oplossing voor de tekorten in de landstrijdkrachten ligt daarom deels bij de marine. Die beschikt juist over een overschot aan manschappen. Voor duizenden mannen is er simpelweg geen plek meer op één van de vele oorlogsschepen. Het hoofd van de marine, Winston Churchill, besluit daarom om zijn overtollige marinemannen om te scholen tot soldaten en hen in te zetten in landoperaties. Harry Waites was één van hen.
De slag om Antwerpen
De eenheid waar de latere oefenmeester van Feyenoord in terechtkomt, the 2nd Royal Naval Brigade, bestaat uit een nogal gemêleerd gezelschap. Reservisten zoals Harry die al jaren niet meer in actieve dienst zitten, vrijwilligers die nooit eerder een uniform hebben gedragen en een groep Schotse vissers die een dialect spreken dat voor de rest van de brigade volstrekt onverstaanbaar is. Eén ding hebben de mannen echter gemeen: een totaal gebrek aan ervaring in het voeren van militaire landcampagnes.
De uitrusting van de eenheid laat ook te wensen over. Bij gebrek aan legeruniformen zijn de kersverse soldaten aangewezen op donkerblauwe matrozenuniformen van de marine. Moderne geweren zijn evenmin voorradig. Dit euvel wordt opgelost door de mannen tijdelijk uit te rusten met oudere modellen. In principe geen probleem. In de zes maanden die de legerleiding nodig acht om Harry en zijn collega’s klaar te stomen voor de oorlog, kunnen ze immers alsnog wel worden uitgerust met de juiste spullen.
Het zou, zoals wel vaker deze oorlog, allemaal anders lopen dan gepland. Na nog geen zes weken training zitten Harry en de rest van de 2nd Royal Naval Brigade al op de boot op naar België. Op weg naar de stad Antwerpen, die zij, gekleed in hun matrozenuniformen en bewapend met gedateerde geweren, moeten beschermen tegen het oprukkende Duitse leger.
Het was Churchills idee geweest. Niet vies van een overambitieuze militaire expeditie op zijn tijd had hij het plan opgevat om Harry en zijn collega’s naar de Belgische havenstad te sturen. Daar moesten ze het aangeslagen Belgische leger ondersteunen in de verdediging van Antwerpen totdat er versterkingen vanuit Engeland zouden arriveren. Aangekomen op het strijdtoneel wordt echter al snel duidelijk dat de situatie niet meer te redden valt. De forten die de stad moeten beschermen zijn geen partij voor de zware houwitsers die de Duitsers op hen loslaten. Daarnaast dreigen Duitse eenheden die om Antwerpen heentrekken de Britten te omsingelen. Om dit doemscenario te voorkomen, krijgen de Britse eenheden op 8 oktober het bevel zich terug te trekken.
Het bericht om het strijdtoneel te verlaten bereikt Harry en 1500 andere Britten echter te laat. Een trein die de mannen in veiligheid moet brengen blijkt bij aankomst op het station al vertrokken. De Britten zitten als ratten in de val. Vrijwel geheel omsingeld rest de commandant van de eenheid nog één optie: een vlucht naar het neutrale Nederland.
‘Gevangen’ in Groningen
De keuze om de Nederlandse grens over te steken betekent het einde van de oorlog voor Harry. Volgens het internationale oorlogsrecht moet Nederland soldaten die haar grondgebied betreden ontwapenen en interneren totdat de oorlog afgelopen is. Na ontwapend te zijn door Nederlandse grenstroepen worden Harry en de rest van het Britse contingent dan ook op een trein gezet. De eindbestemming is een interneringskamp in Groningen; ver weg van de Rotterdamse haven, waar de aanwezigheid van Engelse koopvaardijschepen de Britten wel eens tot vluchtpogingen zou kunnen verleiden.
Harry mag trouwens van geluk spreken dat hij in het neutrale Nederland terecht is gekomen. De soldaten van de Royal Naval Brigade die bij het beleg van Antwerpen wel de eigen linies bereiken komen 6 maanden later namelijk op het Turkse schiereiland Gallipoli terecht. Daar nemen zij wederom deel aan een door Churchill bedachte operatie. En ook hier lopen de zaken anders dan gepland. De operatie eindigt in een compleet fiasco. Honderden van Harry’s oude strijdmakkers verliezen hun leven en Churchill zijn baan. De overlevenden mogen zich vervolgens weer melden aan het front in Frankrijk en België. Daar vechten ze nog drie jaar verder in een hel van modder, gifgas en prikkeldraad.
Terwijl zijn oude strijdmakkers vechten en sterven aan het front heeft Harry het een stuk beter voor elkaar. Het leven in het kamp is zo slecht nog niet. Er wordt gelachen met de cabaretgroep ‘The Timbertown Follies’, die zo succesvol is dat ze wordt uitgenodigd om in Nederlandse theaters op te treden. Er wordt gedronken in de binnenstad en geflirt met Groningse meisjes. En als de Britten op het kamp moeten blijven is er altijd wel een bewaker die bereid is tegen betaling jenever en dames van lichte zeden het kamp binnen te loodsen.
Harry Waites: de trainer die niet kan voetballen
Naast humor, drank en vrouwen is ook voetbal een belangrijke levensbehoefte van de door verveling gekwelde soldaten. Het duurt dan ook niet lang voordat er een voetbalbond wordt opgericht en er wekelijks voetbalwedstrijden plaatsvinden in het kamp. Het ‘Camp Magazine’, een maandblad die de soldaten zelf uitbrengen, besteedt uitvoerig aandacht aan deze wedstrijden. De naam van Harry Waites komt in de wedstrijdverslagen niet voor. Hij verovert geen plekje in één van de voetbalteams, wordt niet als trainer aangesteld en is ook niet betrokken bij de oprichting van de voetbalbond.
Harry’s afwezigheid op en rondom het voetbalveld van het van interneringskamp is op zijn zachtst gezegd opmerkelijk. Voor de oorlog heeft Harry namelijk in de absolute top van Engeland gevoetbald. Althans, dat is het verhaal dat hij ophangt als hij bij de Groningse voetbalclub Be Quick aanklopt. In 1915 biedt hij daar zijn diensten als trainer aan. Helaas kan Harry zijn spectaculaire CV niet onderbouwen met het tonen van flitsende schijnbewegingen, balaannames of traptechniek, omdat hij naar eigen zeggen ooit een zware blessure opgelopen heeft bij een belangrijke internationale wedstrijd. Sindsdien kan en mag hij geen bal meer raken. Hoe hij met een dergelijke blessure in godsnaam door de medische keuring van de marine is gekomen, vraagt niemand in Groningen zich af.
Het clubbestuur vindt het allemaal allang best. Harry biedt zijn diensten gratis aan en de Groningse bestuurders vinden het ongepast om hun Engelse collega’s lastig te vallen met de vraag of er ooit ene Harry Waites bij hen op de loonlijst heeft gestaan. De Engelsen hebben met die oorlog tenslotte wel iets anders aan hun hoofd.
Het enige dat een samenwerking tussen Harry en Be Quick nog in de weg staat is zijn status als geïnterneerde. De Nederlandse autoriteiten maken zich zorgen dat hij een uitwedstrijd naar Emmen of Veendam zal aangrijpen om de benen te nemen naar Engeland. De toezegging van een clubbestuurder om persoonlijk borg te staan voor de Engelsman neemt deze zorgen uiteindelijk weg. Niks staat de soldaat die eigenlijk matroos is nog in de weg om voetbaltrainer te worden.
Harry’s aanstelling blijkt een schot in de roos. Hij is een prettig mens in de omgang, brengt eenheid en saamhorigheid in het team en zijn inbreng komt ook de organisatie van de trainingen ten goede. En naast zijn trainerskwaliteiten is hij ook nog eens een begenadigd masseur. Kortom, een lot uit de loterij.
Harry’s op teambuilding gerichte werkwijze blijkt een succesformule. In zijn eerste seizoen verovert Be Quick direct het districtskampioenschap. Het is het begin van een indrukwekkende reeks. Onder Harry’s leiding groeit de club in de daaropvolgende seizoenen uit tot de onaantastbare kampioen van het Noorden.
Er gaat niets boven Groningen
Op 11 november 1918 eindigt de oorlog even plotseling als ze begonnen was. De abrupte wapenstilstand lijkt ook het einde van Harry’s carrière in de Nederlandse voetballerij in te luiden. In alle hoeken van Europa krijgen Britse soldaten het bevel waar ze al jarenlang op hebben gewacht: ‘naar huis’. Ook Harry keert terug.
De Britse regering belooft haar terugkerende soldaten gouden bergen. ‘A country fit for heroes’ staat hen te wachten. Niets is minder waar. Engeland zit tot haar nek in de schulden en de oorlog heeft haar economie volledig ontwricht. Het land, dat de oorlog nota bene gewonnen heeft, wordt geteisterd door enorme werkloosheid en massale stakingen. Harry vindt dan ook maar moeilijk zijn draai in zijn op drift geraakte vaderland. Een jaar na zijn officiële ontslag uit de marine trekt hij daarom de profetische conclusie dat er uiteindelijk niets boven Groningen gaat en vertrekt weer naar Nederland.
Kampioenenmaker
Hij komt net op tijd terug om zijn team bij te staan in de beslissende maanden van het seizoen. Be Quick is er tijdens Harry’s afwezigheid niet slechter op geworden. De Groningers zijn wéér districtskampioen geworden en mogen hierdoor een gooi doen naar de landstitel in de zogenaamde kampioenscompetitie. Be Quick doet bepaald niet onder voor de kampioenen van andere afdelingen. De club boekt de ene na de andere overwinning en verovert de koppositie op de ranglijst. Een uitwedstrijd tegen het Rotterdamse V.O.C. maakt echter een abrupt einde aan de Groningse zegereeks. De Rotterdammers drogen Be Quick volledig af en sturen hen met een beschamende 7-1 nederlaag naar huis.
Kampioensfoto Be Quick met Harry Waites (tweede van links met pet), 1920.
De blamage bij V.O.C. is de noordelingen niet in de koude kleren gaan zitten. Met het geloof in eigen kunnen danig aangetast en twee zware wedstrijden voor de boeg zien de kampioenskansen van de Groningers er ineens een stuk minder rooskleurig uit. Trainer Waites is echter niet van plan om het geloof in de titel op te geven. Als een ware peoplemanager praat de oefenmeester zijn aangeslagen team uit de put en zet hij de boel op scherp voor de laatste twee krachtmetingen.
Harry’s peptalk heeft het beoogde effect. Be Quick wint de lastige uitwedstrijd tegen de kampioen van het Oosten – Go Ahead Eagles – met 2-1. Wat rest is een thuiswedstrijd die minimaal gelijkgespeeld moet worden. Op zich een haalbare missie, ware het niet dat de tegenstander de club betreft die hen eerder compleet van het veld speelde: V.O.C. uit Rotterdam.
Op inderhaast met boerenkarren gebouwde voetbaltribunes aanschouwen 10.000 Groningse voetbalfans op 6 mei 1920 de uitwerking van Harry’s heilzame woorden. Een strijdvaardig en snel combinerend Be Quick is de Rotterdammers in alle opzichten de baas. Met een klinkende 4-0 overwinning is het landskampioenschap een feit. Het is de eerste en laatste keer dat een Noord-Nederlandse club de landstitel verovert. De zelfverklaarde trainer heeft voetbalgeschiedenis geschreven.
De Friese jaren
Het behalen van de titel markeert tevens het einde van Harry’s trainerschap bij Be Quick. Harry heeft zijn naam duidelijk op de kaart gezet door zijn aandeel in het Groningse succesverhaal. Zijn recent verworven faam resulteert in een uitnodiging om het Nederlands elftal als masseur te vergezellen naar de Olympische Spelen van 1920. Na afloop van de Spelen ontvangt hij het aanbod om de club L.A.C. Frisia uit Leeuwarden onder zijn hoede te nemen. Harry gaat op dit aanbod in en vestigt zich op 1 september 1920 in de Friese hoofdstad.
Er is nogal wat werk aan de winkel in Leeuwarden. Frisia was een seizoen eerder als laatste geëindigd en heeft alleen door tussenkomst van de voetbalbond haar plek in de hoogste noordelijke divisie behouden. De komst van Waites keert het tij. Na één seizoen onder Waites veroveren de Friezen een nette vijfde plaats op de ranglijst. In de daaropvolgende seizoenen handhaven de Leeuwarders deze positie en wordt de basis gelegd voor het kampioenschap dat de club in 1925 zou veroveren. Harry zou het kampioenschap niet meer meemaken. Halverwege het seizoen 1923-24 verlaat hij Leeuwarden namelijk en vestigt zich in Rotterdam.
Een amoureuze affaire
De reden van zijn plotselinge vertrek uit Friesland ligt niet aan de resultaten van zijn club. Frisia presteert naar behoren en zou uiteindelijk 4e worden. Ook geld kan geen rol gespeeld hebben in zijn beslissing. Om Harry’s verblijf te bekostigen is er een sportwinkel opgericht waar de voetbaltrainer, wanneer hij niet op het veld staat, als winkelier zijn brood verdient. Nee, de oorzaak van Harry’s abrupte vertrek uit het hoge noorden ligt waarschijnlijk in de liefde. In zijn winkel ontmoet hij namelijk een 22 jaar jongere dame die zijn hoofd en hart op hol doen slaan. De amoureuze affaire die volgt, eindigt in een zwangerschap.
Was Harry door zijn buitenechtelijke escapade in ongenade gevallen bij het Friese clubbestuur? Het is niet ondenkbaar. Of had hij wellicht vrees voor het vaderschap? Ook dat valt niet uit te sluiten. Feit is dat Harry tijdens de zwangerschap van zijn Friese vlam plotseling zijn biezen pakt en naar Rotterdam verkast. Daar biedt hij in maart 1924 zijn diensten aan bij Feijenoord.
Trainer van Feijenoord
In Rotterdam valt Harry met zijn neus in de boter. Met het aanvalsduo Kees Pijl en Adriaan Koonings krijgt hij een doelpuntenmachine in handen die andere oefenmeesters doet watertanden. Ook mag hij zich ontfermen over de 19-jarige Puck van Heel, een supertalent dat zal uitgroeien tot één van de grootste spelers van Nederland. Aangevuld met andere uitblinkers als Jantje Petterson, Bertus Bul en Kees van Dijke beschikt Harry over spelersmateriaal waarmee hij prijzen kan pakken. En prijzen pakt hij.
Drie weken na Harry’s aantreden viert Feijenoord al feest in Amsterdam. Door 1-1 te spelen tegen Ajax wint de club uit Zuid voor het eerst in haar geschiedenis het districtskampioenschap. Naast een welkome opvulling van de karig gevulde prijzenkast, levert deze titel Feijenoord ook een ticket voor de kampioenscompetitie op. Voor het eerst in haar historie mag de club meestrijden om de hoogste voetbalprijs van Nederland: het landskampioenschap.
Harry’s elftal begint voortvarend aan het kampioenenbal. Ondanks het gemis van sterspeler Pijl, die vanwege interlandverplichtingen de meeste wedstrijden aan zich voorbij laat gaan, wint Feijenoord zijn eerste wedstrijden met grote cijfers.
Op 28 mei reizen Harry en zijn elftal naar Noord-Holland om af te rekenen met de enige club die het wel gelukt is om de Rotterdamse zegereeks bij te benen: de Stormvogels uit IJmuiden. In een grimmige wedstrijd sleept Feijenoord ternauwernood een gelijkspel uit het vuur.
Een dag na het zwaarbevochten gelijkspel in IJmuiden staat de thuiswedstrijd tegen N.A.C. op het programma. De eerdere bloedvorm van de Rotterdammers lijkt als sneeuw voor de zon te zijn verdwenen. Na een moeizame wedstrijd is een gelijkspel wederom het maximaal haalbare. De vormdip van de Feijenoorders heeft een vroegtijdige beslissing van de competitie verhinderd. Alles komt nu aan op de laatste speelronde.
“Het Rotterdamsch Feijenoord, dat Zondag door een goed spel tegen het Amsterdamsch Ajax (1 – 1) het voetbalkampioenschap der Westelijke Afdeeling I wist te behalen.”
Het stadionnetje van Feijenoord aan de Kromme Zandweg barst op 9 juni bijna uit zijn voegen. Duizenden Feijenoordsupporters zijn op de kampioenswedstrijd afgekomen om een glimp van hun helden op te vangen. Langs de lijn ziet Harry hoe zijn nieuwe team korte metten maakte met zijn oude club Be Quick. De Groningers, van wie hij er velen jaren eerder nog had getraind en gemasseerd, gaan met 3-1 onderuit. Feijenoord is landskampioen. Voor de tweede keer in vier jaar heeft trainer Waites, die eigenlijk helemaal geen trainer is, een Nederlandse club naar het landskampioenschap begeleid.
Harry Waites zou tot het voorjaar van 1925 bij Feijenoord blijven. Dan moet hij weg. Hij wordt opgevolgd door een man met de meest sprookjesachtige naam uit de Nederlandse voetbalgeschiedenis: Engel Geneugelijk. Van Harry wordt niks meer vernomen. Hij vertrekt naar Engeland om nooit meer terug te komen.
Rugbycoach
De reden van zijn plotselinge vertrek? Het blijft giswerk. De kranten besteden er geen aandacht aan en ook het cluborgaan de Feijnoorder zwijgt in alle talen. Het lijkt erop of gerommel in Harry’s privéleven wederom een rol speelt in zijn besluit de benen te nemen. Gedurende zijn periode bij Feijenoord krijgt Harry namelijk te horen dat hem een rechtszaak boven het hoofd hangt. Zijn vlam uit het hoge Noorden is bevallen en haar familie eist alimentatie van de oefenmeester. Harry weigert echter in te gaan op de eis en is al naar Engeland vertrokken voordat de rechter uitspraak kan doen.
Vijf maanden later duikt zijn naam weer op. Dit keer in Leeds waar hij wordt aangesteld als trainer van een rugbyclub. Zijn prestaties in het Nederlandse voetbal zijn helaas geen garantie voor succes in het Engelse rugby. Hij wint geen prijzen en verdwijnt na korte tijd alweer van het toneel. De media nemen niet eens de moeite om zijn vertrek te melden.
De laatste jaren
Op 3 oktober 1938 bericht de voorpagina van the Yorkshire Evening Post over de weeën van een nieuwe wereldoorlog. Schreeuwende koppen over Duitsers in Sudetenland en foto’s van honden met gasmaskers doen lezers denken aan vroeger en huiveren voor de toekomst. Ingeklemd tussen al het onheilspellende nieuws staat een klein bericht: Harry Waites is overleden.
Het artikel meldt dat Harry zijn laatste jaren heeft gesleten als uitbater van een pub. De soldaat die zich de Nederlandse voetballerij in blufte en twee clubs naar hun eerste kampioenschap begeleidde, was als kroegbaas geëindigd. Een laatste ambacht in de lange lijst van beroepen die hij tijdens zijn tumultueuze leven uitoefende. Matroos, soldaat, masseur, winkelier, kampioenstrainer. Harry was het allemaal. Eén professie ontbreekt echter in deze imposante lijst. Want buiten alle baantjes waar hij bewust en onbewust was ingerold, was Harry bovenal schrijver. Schrijver van voetbalgeschiedenis en een jongensboek waarin hij zelf de hoofdrol speelde.